Hendrikje
Stoffels aan het raam.-
Gevoel
Rembrandt van Rijn,
1656
Gesamtkunstwerk
Ovaal
Illusie
Contra-Reformatie
Overdaad
Clair-obscuur
De Barok ca. 1600 - 1750
De kunst van de Contra-Reformatie Kunst van machthebbers en macht (Lodewijk de 14de)Kunst van de gegoede burgerij in de Lage Landen
De kunst van uitbundigheid met veel dynamiek en bewegingssuggestie
Theatraal met grote licht/donkerverschillen (claire obscure)
Kunst die appelleert aan het gevoel, kunst die je meeneemt en overrompelt. Kunst die graag een brok in de keel maakt. Enfin, nu weet je het wel.
Voor de duidelijkheid even wat Christelijke historie; handig voor een beter begrip van de kunst(geschiedenis).
Het jaar 0: een bijzondere tijd. Herders hebben visioenen in het veld; drie wijzen in het Oosten hebben een visioen over een koning en een ster. Christus wordt geboren ergens in een stal in Bethlehem
De Formatie: nadat Christus zijn leven geleefd heeft zoals in de Bijbel beschreven is vormen zijn groeiende schare volgelingen het Christelijk geloof. Met door de eeuwen heen steeds meer rituelen, regelingen en poespas.
De Reformatie: Luther en Calvijn (en wat tijdgenoten) vinden rond 1525 dat de Kerk is afgezakt naar pulpniveau en hervormen het geloof, benoemen alles opnieuw, strepen alle franje door. Alleen 'Het Woord' (de Bijbel) blijft. Al die verschillende soorten hervormden en gereformeerden heten bij elkaar de Protestanten. Géén uiterlijk vertoon, soberheid is troef.
De Contra-Reformatie: De Katholieke Kerk gaat in stevig offensief tegen de Protestanten. De kunst wordt als vervoermiddel van die boodschap gebruikt. Met de Kerk als ‘Gesamtkunstwerk’ helpt de kunst mee gelovigen aan zich te binden.
De (Katholieke) machthebbers en (Protestante) rijken 'rijden mee op de trein' van emotionele en betekenisvolle barokke kunst.
 |
 |
 |
| Koninklijke B | Pauselijke B | Burgerlijke B |
Beeldhouwwerk: Door veel reliëf krijg je veel licht en donkerverschillen in beeldhouwwerk. Dynamiek door schuine lijnen, spiralend omhoog, en de gedraaide houding. Alles krult, wappert en waait als met windkracht 9. Ook hier moet je mee in het gevoel.
 |
 |
 |
 |
| Gian Lorenzo Bernini; De ontvoering van Prosperina | Bernini, De ontvoering van Prosperina; detail. | Bernini; David, 1623 | Bernini; David, detail. |
Maar De Barok is Zeker ook:
Kunst van de gegoede burgerij in de Lage Calvinistische landen. En dus:
De kunst van Rubens, Rembrandt, Frans Hals en (bijvoorbeeld) Albert Cuijp.
Kunst van mensen die protestant zijn en soms toch (een beetje dan) willen pronken.
Kunst van middenstanders wiens handel bloeit omdat God het wil.
Kunst om te laten zien dat het goed met je gaat. Op het schilderij in de achterkamer zie je de pronkstukken uit de kast in de voorkamer (waar alleen hoog bezoek als bv de dominee komt).
In de Renaissance kon je zien dat heel Europa contact had met elkaar. Nu tijdens de Barok - die in Nederland de 'Gouden Eeuw' heet - zijn er vooral ook heel veel verschillen.
In Spanje, Duitsland en vooral Italië is iedereen katholiek en is de kunst vooral kerkelijk en bedoeld om de gelovigen weer naar de kerk te krijgen. Ze gaan zover dat ze van de verhalen die ze weergeven (van allerlei heiligen) het hoogtepunt uitbeelden. Je hoeft er niets bij te verzinnen, alles is te zien! En dus is het echt want je kunt het zien, was de redenatie. De climax verbeeld.
In Frankrijk heerst Lodewijk de 14de en hoewel die katholiek is is hij bovenal koning.. Alles draait om deze Zonnekoning. Niet echt een heel katholiek standpunt, maar dat deerde hem niet. Alles ziet eruit alsof er altijd windkracht 9 staat; alles beweegt, wappert, draait. Pruiken, gewaden, feesten, strak aangelegde tuinen met waterpartijen en beelden, enzovoort. Hoewel de Pauselijke en de Koninklijke Barok in kosten niet voor elkaar onderdoen is de kerkelijke Barok wat drukker te noemen en de koninklijke wat statiger, deftiger.
De Hollandse Barok is beduidend nuchterder; hier gaat het toch allemaal wel via het kasboek. In de Protestantse Nederlanden moeten ze er helemaal niets van hebben, al die Paapse fratsen! Hier geen krullen en wapperende gewaden. Maar ja, er was wel veel geld dat met de handel verdiend was. En dat wilde men toch wel laten zien. Er werd bijvoorbeeld van verre reizen verzameld en die verzamelingen werden geschilderd. Het dure zilveren erfstuk werd mooi geschilderd, en de echte kon dus netjes veilig in de kast blijven en toch aan iedereen getoond worden op het schilderij. Pronken om een hoekje eigenlijk. De Nederlandse kunst in deze tijd is contrastrijk maar heel stil. Kijk maar naar het portret (bovenaan de bladzijde) dat Rembrandt maakte van Hendrikje Stoffels. Hij trouwde met haar en je ziet het aankomen aan de warme blik en de ontspannen houding. Verder heel veel landschappen, Bijbelse taferelen en groepsportretten. En kerkinterieurs, niet zelden in opdracht.... Kijk maar eens op http://www.digischool.nl/ckv2/ckv3/tehatexhavo/havo2009/taal2a/saenredam.htm
De bouwkunst is vooral in het zuiden van Europa heel Barok (druk, krullerig en overweldigend) en in het noorden gebeurt er gewoon niets. Hier en daar een guirlande (bloemenslinger) op de gevel en voor een prins een bescheiden grafmonument, maar verder? Veel te katholiek. Alleen hele, hele deftige huizen krijgen iets als Versailles, in het piepklein uiteraard. Bijvoorbeeld het Mauritshuis in Den Haag en het Paleis op de Dam in Amsterdam. Voor de rest blijft het gevelwerk. Bovendien lopen - en dat is opvallend - als die kunstdisciplines niet steeds in elkaar over, zoals in het zuiden. Ieder z'n vak.
 |
 |
 |
| De Sint Pieter in Rome |
Slot Versailles bij Parijs | Het Mauritshuis in Den Haag |
 |
 |
| Etsen | Emblemata |
Kijk ook bij Barokke bouwkunst
Barokke Schilderkunst
Barokke Beeldhouwkunst